‘Word je nou niet heel erg wantrouwend van jouw werk?’
Deze vraag is me inmiddels meer dan eens gesteld. En het antwoord is: ‘Nee hoor, dat valt wel mee.’
Je wordt er wel kritisch van. En aandachtig.
Kritisch omdat we voortdurend bezig zijn met het zorgen dat we geen oordelen vellen op basis van dingen die we ‘denken te weten’. En aandachtig omdat we steeds bezig zijn met alle kleine details in een verhaal.
Kritisch denken
Kritisch denken is de vaardigheid om niets zomaar voor waarheid aan te nemen. Steeds alles checken en controleren. Klopt het wel wat hier wordt gezegd? Kan ik deze bewering ook op een andere manier onderbouwen?
Niet alleen naar resultaten uit sporenonderzoek zijn we kritisch, maar juist ook naar de situaties die ons voorgespiegeld worden door opdrachtgevers en andere betrokkenen.
Het zit in ons ‘mens-zijn’ dat we bepaalde zaken aannemen. Als we de hele dag door zouden moeten testen of onze waarnemingen wel kloppen (Klopt het dat ik zie dat deze lamp aan is? Klopt het dat ik zie dat het verkeerslicht op groen staat? Klopt het dat ik zie dat ik mijn boterham nog niet heb opgegeten en dus nog een hap moet nemen?) dan zouden we niets voor elkaar krijgen. Alles wat we doen zou ontzettend veel tijd kosten.
We geven de hele dag door betekenis aan alles wat we waarnemen. Dit helpt ons, maar soms kan het ons ook belemmeren.
Vanuit mijn levenservaring neem ik bepaalde zaken aan. Als ik thuiskom en het licht is aan, dan neem ik aan dat ik vergeten ben het licht uit te doen. Iemand anders zal aannemen dat zijn/haar partner al thuis is.
Waarom kritisch denken belangrijk is
Maar natuurlijk kunnen er hele andere redenen zijn waarom het licht aan is als we thuiskomen.
We staan daar niet bij stil, omdat we een aanname doen op basis van ons dagelijks leven en de eerdere ervaringen die we hebben opgedaan.
Tenzij een inbreker het licht aan heeft gedaan, is het niet zo erg als onze aannames in dit soort situaties een keer niet kloppen.
Anders wordt het wanneer we slachtoffer worden van een schadelijke situatie en hierbij ook volgens onze aannames gaan handelen en reageren.
‘Mijn partner zou dit nooit doen.’, ‘Hij is altijd al een rare geweest.’, ‘Ik weet zeker dat hij er iets mee te maken heeft.’, ‘Ik heb er goed over nagedacht en het kan niet anders dan dat het zo gegaan is.’.
Dit soort uitspraken komen voort uit gevoel, en meestal niet uit feiten. Zelfs de laatste opmerking niet.
Als forensisch onderzoekers is het onze taak om objectieve bewijsmiddelen te verzamelen waarmee iedereen – ook zonder de achterliggende ervaringen en kennis uit het dagelijks leven – tot dezelfde conclusie zullen komen.
‘Ik weet zeker dat ik persoon X gezien heb op die locatie’, moet worden ondersteund met bijvoorbeeld camerabeelden van dat exacte moment en eventueel een gezichtsvergelijkend onderzoek of bijvoorbeeld meerdere getuigenverklaringen.
Geloven
Deze kritische houding maakt niet dat we opdrachtgevers of anderen niet geloven als ze iets zeggen.
De menselijke geest werkt bijzonder. Iemand kan er volledig van overtuigd zijn dat hij een bepaald persoon gezien heeft, terwijl achteraf blijkt dat hij/zij daar niet geweest kàn zijn.
Dat wil nog niet zeggen dat er gelogen wordt. Het betekent alleen dat de menselijke geest probeert om betekenis te geven aan alles wat we om ons heen waarnemen. En als de betekenis wordt gegeven dat we persoon X gezien hebben (terwijl het eigenlijk iemand anders was), dan wordt die overtuiging opgeslagen in het brein en is dat voor die persoon ‘de waarheid’.
Onderbouwing
Kritisch denken en een kritische houding hebben in forensisch onderzoek betekent dat we alles willen kunnen onderbouwen, met objectieve feiten. We doen uiteindelijk een uitspraak en willen onomstotelijk kunnen uitleggen waarom we die uitspraak doen. Zodat anderen ons niet hoeven te geloven, maar met een kritische blik naar de onderbouwing kunnen kijken en zelf tot een uitspraak komen.
Het dagelijks leven
Hoe zit dat kritisch denken nou in mijn dagelijkse leven? Ik vind het voor mezelf belangrijk om na te denken over waarom ik dingen doe die ik doe en waarom ik bepaalde overtuigingen over het leven heb. Onderbouwing dus. En ja, ook ik heb de tic om overal bonnetjes van te bewaren en bepaalde dingen schematisch op te schrijven. ?
Samen naar de waarheid!
Cynthia
